Zie uitklapkopjes Kerntaken en Kernthema’s.

Utrecht wil een stad zijn waar kinderen gelijke kansen krijgen op een gezonde start, gezond en veilig kunnen opgroeien en zich maximaal kunnen ontwikkelen en ontplooien. Wij zien het als onze opgave dat iedere nieuwe generatie mee kan doen in de maatschappij. Hiervoor hebben wij onder andere de wettelijke taken van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) uitgevoerd.

We hebben in 2016 de gezondheid en ontwikkeling van ongeveer 70.000 Utrechtse kinderen tot achttien jaar gemonitord, zowel op individueel als op collectief niveau. De jeugdverpleegkundige komt standaard kort na de geboorte van een baby op huisbezoek. Dit biedt de gelegenheid om de startpositie van zowel kind als ouders te bespreken. Wanneer het nodig is, leiden we naar de juiste hulp toe.

Vaccinaties
Vanuit het belang van de publieke gezondheid is het nodig dat de vaccinatiegraad op het gewenste niveau blijft. Landelijk en in de gemeente Utrecht vertoont de vaccinatiegraad een licht dalende trend, voortkomend uit een kritischer houding van ouders ten opzichte van het vaccineren van hun kinderen tegen besmettelijke kinderziekten. De vaccinatiegraad ligt in de gemeente Utrecht met circa 95% boven het gewenste niveau van 90%.[1] Wij zijn alert en informeren ouders en kinderen tijdens contactmomenten over het belang van de bescherming door vaccinaties. Ook het RIVM en zelforganisaties hebben meer aandacht gegeven aan het informeren van ouders.

Vraaggericht werken in dialoog met kind en ouders
In 2016 hebben we geïnvesteerd in scholing op het gebied van vraag- en dialooggericht werken voor JGZ professionals. Zo kunnen zij meer aansluiten bij de vragen, behoeften en de leefwereld van ouders en kinderen. Op verzoek van ouders bieden wij onder andere opvoedondersteuning in groepsverband, waarin ouders ervaringen kunnen uitwisselen. In 2016 is JGZ betrokken geweest bij ongeveer 140 groepsbijeenkomsten over uiteenlopende onderwerpen als voeding, kinderziektes en opvoeding. Ook voor individuele opvoedvragen konden ouders terecht bij de JGZ. Zij kunnen eveneens informatie vinden op www.jeugdengezinutrecht.nl en er is een Facebookplatform gelanceerd: Gewoon Opvoeden doe je samen: https://www.facebook.com/groups/gewoonopvoeden/.
[1] Zie memo 18 januari 2017. Als reactie op vragenuur 3 november 2016. Kenmerk: 17.500109

We dragen ook bij aan de waarde gezond en veilig opgroeien door toe te zien op de wettelijke kwaliteitseisen voor veilige en gezonde kinderopvang in Utrecht. In 2016 is 100% van de verplichte inspecties uitgevoerd. Alle locaties voor kinderopvang en peuterspeelzalen zijn geïnspecteerd (725 inspecties). Voor gastouderopvang zijn we verplicht om jaarlijks minimaal 5% te inspecteren, met een score van 5,3% hebben we hieraan voldaan (26 gastouders)[1]. We handhaven op basis van het handhavingsbeleid en -programma Inspectie Kinderopvang. In 2016 hebben we extra geïnvesteerd in het actief inzetten op het contact met de ondernemers (houders). We hebben onze informerende rol verder uitgewerkt en we zoeken de dialoog op over naleving van wet- en regelgeving. Het belang van het kind staat centraal. Zo praten we eerst met de ondernemers om overtredingen waar mogelijk op te lossen. Handhaving is de laatste stap.
[1]  Het gaat om voorlopige cijfers. Definitieve cijfers zijn in maart 2017 door Dienst Uitvoering Onderwijs  (DUO) gepubliceerd.

We geven met de Volksgezondheidsmonitor Utrecht (VMU) inzicht in de gezondheid van de Utrechters. Dit inzicht is nodig om samen met de stad te werken aan het verkleinen van gezondheidsverschillen. We monitoren op basis van uiteenlopende bronnen, waaronder registratiegegevens en vragenlijstonderzoek. Op basis van de resultaten gaan we met inwoners en professionals het gesprek aan om deze uitkomsten te duiden. De VMU en bijhorende VMU-website geven een belangrijke impuls aan datagedreven sturing binnen het Utrechtse netwerk rond gezondheid en gezondheidszorg. De VMU groeide in 2016 uit tot een samenhangende, dynamische en interactieve monitor gebaseerd op zowel kwantitatieve als kwalitatieve informatie en wordt gemaakt in coproductie met de stad. De VMU website wordt actief gebruikt als instrument om kennis te delen en de dialoog op te zoeken met websitegebruikers.

Op basis van geanonimiseerde data uit het digitaal dossier van JGZ kregen we in 2016 inzicht bij hoeveel basisschoolleerlingen sprake is van overgewicht. Tevens is een beeld gekregen van de mate van eigen kracht van Utrechtse ouders. In 2016 zijn de resultaten van de Jeugdmonitor Utrecht (JMU) beschikbaar gekomen en is gestart met gesprekken met inwoners en professionals om deze uitkomsten te duiden. De resultaten van de E-MOVO (Elektronische Monitor en Voorlichting[1]) en de JMU zijn verwerkt in de folder ‘Dit is Utrecht – junior’. Deze folder geeft een beeld van de gezondheid van de Utrechtse jeugd van 10-15 jaar en is de basis om gesprekken met kinderen te voeren. De evaluatie van de pilot van samenwerking tussen ketenpartners voor gezond gewicht is in 2016 gestart. Op basis van tussentijdse resultaten van deze evaluatie zijn aanbevelingen gedaan voor het verbeteren van de samenwerking.

Aan de Gezondheidspeiling 2016 hebben ongeveer 3400 Utrechters (35%) deelgenomen. De resultaten hiervan komen najaar 2017 beschikbaar. Inwoners die de digitale vragenlijst invulden, ontvingen ook persoonlijke gezondheidsadviezen. Op deze manier kan de peiling zelf ook bijdragen aan de gezondheid van Utrechters. Het responspercentage op steekproefsgewijs vragenlijstonderzoek loopt over de jaren heen langzaam terug, zowel landelijk als in Utrecht. Dit vraagt voor de toekomst om een herijking van de inzet van dit instrument.

De VMU heeft ook oog voor kwetsbare groepen. Om zicht te krijgen op de omvang en kenmerken van deze groepen zijn geanonimiseerde monitorgegevens uit het KetenRegistratie en Informatie Systeem (KRIS) ontsloten over cliënten van de maatschappelijke opvang en beschermd wonen. Daarnaast heeft Meetellen in Utrecht in 2016 onderzoek gedaan naar de ervaringen van sociaal kwetsbare Utrechters met informatietoegankelijkheid en digitale vaardigheden.

Doorontwikkeling van de VMU website
De VMU-website zorgt ervoor dat de informatie over de gezondheid van de Utrechters breed toegankelijk is. Sinds de lancering van de VMU website eind 2015 zijn de open data tabellen uitgebreid van 30 naar ruim 180, is een wijkenvergelijker toegevoegd en wordt door Twitter, een RSS-feed en een nieuwsbrief geattendeerd op nieuwe en/of actuele items. In december is de Engelstalige versie van de website gelanceerd, mede in het kader van het Utrechtse lidmaatschap van het European Healthy Cities Network van de WHO. Vergeleken met begin 2016, wordt de website eind 2016 ruim twee keer zo vaak bezocht. Zie hieronder het aantal websitebezoeken per maand in 2016.

Samenwerking in onderzoek
In 2016 hebben we samengewerkt met onder andere de Universiteit Amsterdam, het Wilhelmina Kinderziekenhuis en het Institute of Positive Health. Samen hebben we bijvoorbeeld gezondheidsprofielen voor de jeugd ontwikkeld en het concept van positieve gezondheid verder onderzocht. We vinden deze samenwerking met kennisinstellingen en maatschappelijke partners belangrijk omdat zo kennis en inzichten sneller toenemen, die direct ondersteunend zijn aan beleid en praktijk.
[1] EMOVO is een onderzoek naar gezondheid en leefstijl van jongeren in het voortgezet onderwijs

We dragen bij aan de waarde dat mensen een menswaardig bestaan kunnen leiden. Voor Utrechters die op meerdere gebieden problemen hebben en zelf geen uitweg meer zien of hebben, zien we het als onze opgave te signaleren hoe uitval kan worden voorkomen, en ervoor te zorgen dat iedereen toegeleid wordt naar zorg.

Sociaal medische zorg en woonhygiëne
We hebben hieraan bijgedragen door de uitvoering van de aanpak voor woonhygiënische problematiek en de sociaal medische zorg. Zo hebben wij het vangnet voor kwetsbare Utrechters in stand gehouden. Er zijn dit jaar 80 unieke meldingen gedaan over woonhygiënische problematiek, een lichte stijging ten opzichte van 2015. We zien geen stijging van het aantal patiënten in de sociaal medische spreekuren. Wel is een intensivering van de onderliggende problematiek te zien, vooral gerelateerd aan het wel of niet hebben van een zorgverzekering. Vanuit de aanpak verwarde personen worden maatregelen genomen om het aantal onverzekerden terug te dringen.

Heroïne
Voor problematisch heroïnegebruikers die geen baat hebben bij methadonbehandeling is er sinds 2000 de mogelijkheid van behandeling met heroïne onder medisch toezicht. Maximaal 45 patiënten kunnen hier drie keer per dag gebruik van maken. in 2016 hebben op dagbasis gemiddeld 43 personen deelgenomen.

Sekswerk
We hebben de hulp en dienstverlening aan sekswerkers gecontinueerd via subsidiering van het uitstapprogramma. In 2016 zijn 45 nieuwe uitstaptrajecten gestart en zijn tien sekswerkers daadwerkelijk uitgestapt. De ontwikkeling van de Merwedekanaalzone tot een woonwijk was de aanleiding om de dialoog over de toekomst van de tippelzone te starten. Er zijn scenario’s uitgewerkt en besproken in een open gesprekstafel met betrokkenen, deskundigen en raadsleden.

We werken samen met partners in de stad aan de thema’s en initiatieven die bijdragen aan het gezond en veilig opgroeien van kinderen.

Veilige hechting tussen ouder en kind
Omdat we weten dat een warme relatie tussen ouder en kind van groot belang is voor de ontwikkeling van een kind, stimuleren we met partners in de stad een veilige hechtingsrelatie. In 2016 heeft de stedelijke werkgroep veilige hechting, een initiatief waarin jeugdhulporganisaties, de JGZ en de buurtteams vertegenwoordigd zijn, aanbevelingen gedaan over wat nodig is om een onveilige hechtingsrelatie te signaleren en een goede relatie te stimuleren. De aanbevelingen werken we in 2017 uit. De JGZ heeft in de week van de opvoeding een themabijeenkomst over hechting voor ouders georganiseerd.

(Complexe) scheidingen
In Utrecht ligt het scheidingspercentage hoger dan het landelijk gemiddelde (landelijk 2,02 scheidingen per 1.000 inwoners en in Utrecht 3,14 per 1.000 inwoners). Van professionals in de stad krijgt de JGZ signalen over de toename van (complexe) scheidingen en de bijbehorende risico’s in de ontwikkeling van kinderen. Deze signalen vormden voor professionals in Leidsche Rijn aanleiding om een denktank scheidingen op te zetten. Hierin zijn naast de JGZ verschillende partijen uit de wijk vertegenwoordigd. Zij peilen de behoefte bij ouders aan ondersteuning. Ook hebben we een themabijeenkomst voor ruim 100 Utrechtse professionals georganiseerd ter bevordering van hun deskundigheid over scheidingen (zie hieronder enkele citaten).
Omdat de geboorte van een eerste kind spanningen in de relatie tussen jonge ouders kan veroorzaken, onderzoekt de JGZ met verloskundigen hoe het voorbereiden op het ouderschap en hechting kan worden meegenomen in de contactmomenten met aanstaande ouders.

Versterken samenwerking geboortezorg
Een gezonde start begint bij de zwangerschap en de geboorte. We stimuleren daarom de samenwerking in de geboortezorgketen door het maken van afspraken tussen professionals op wijk-, stads-, en regionaal niveau. Vooral voor zwangeren in een kwetsbare context is een doorgaande zorglijn tijdens en na de zwangerschap belangrijk. De JGZ kan al tijdens de zwangerschap op verzoek van de verloskundige of gynaecoloog op huisbezoek komen, als er extra ondersteuning nodig is. Wij voeren ook het programma VoorZorg uit, een (bewezen) effectief gebleken intensief programma voor zeer kwetsbare jonge (aanstaande) ouders.

Voor- en vroegschoolse educatie
Voor- en vroegschoolse educatie draagt bij aan het voorkomen van een taalachterstand. De JGZ zorgt voor toeleiding van kinderen met een (risico op een) taalachterstand naar de voorschool. Daarnaast besteden we in Utrecht aandacht aan de essentiële rol die ouders kunnen spelen in de ontwikkeling van hun jonge kind. We zoeken naar nieuwe manieren en doen dit onder andere in samenwerking met de Universiteit Utrecht en de Hogeschool van de Kunsten Utrecht (zie bijvoorbeeld dit filmpje).

Themabijeenkomsten en kennis delen over gewoon opgroeien
Het bekende credo ‘it takes a village to raise a child’ geeft in een paar woorden onze intenties weer met gewoon opgroeien. We versterken, samen met de partners uit het sociale domein, de samenwerking tussen ouders, opvoeders, vrijwilliger, vrijetijdsvoorzieningen en alle andere basisvoorzieningen voor kinderen. Om de vakkennis over gewoon opgroeien van Utrechtse te verdiepen, hebben wij in 2016 vier themabijeenkomsten georganiseerd. Bijvoorbeeld over het jonge begaafde kind en over het opvoeden in twee culturen. De bijeenkomsten werden per keer door ongeveer 100 professionals bezocht en positief ontvangen. Daarnaast zijn er vijf themabijeenkomsten georganiseerd voor ouders. Deze zijn bezocht door ongeveer 400 ouders. Ruim 60% van de ouders heeft informatie of tips gekregen die thuis direct toepasbaar waren. Enkele reacties van ouders op de themabijeenkomst ‘talent van je kind’:

Inclusieve stad
We werken aan het verkleinen van gezondheidsverschillen door gelijke kansen op gezond opgroeien mogelijk te maken. Hierbij gaat het om sociaal economische gezondheidsverschillen en om verschillen als gevolg van andere factoren, zoals een moeilijke thuissituatie of een beperking. JGZ-jeugdartsen en het Wilhelmina Kinderziekenhuis zijn gestart met een sportadvies spreekuur 'WKZSportief! Advies' voor alle kinderen met een chronische aandoening (lichamelijk en/of psychisch) en een onvervulde sportwens. Ouders kunnen zich aanmelden voor sportadvies op maat, waarna ouders en kind op eigen kracht verder kunnen. Tevens dragen we er, mede vanuit de aanpak ‘Utrecht zijn we samen’, aan bij dat gezinnen met een niet-westerse achtergrond ook mee kunnen doen. In 2016 is ook gewerkt aan het versterken van vroegsignalering en preventie van problemen bij jonge begaafde kinderen, waarover meer te zien is in dit filmpje over een bijeenkomst voor professionals.

Dit thema draagt bij aan de waarde van gezond voelen, zijn en blijven. Onze opgave is bevorderen dat inwoners over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om gezond te kunnen leven. Hierbij gaat het enerzijds over een gezonde leefstijl en gezond gedrag en anderzijds over de gezondheidsvaardigheden die daarvoor nodig zijn. Juist bij mensen die minder gezondheidsvaardig zijn, zien we vaker een ongezonde leefstijl. Het versterken van gezondheidsvaardigheden levert daarmee een bijdrage aan het verkleinen van gezondheidsverschillen. We werken op verschillende manieren aan dit thema (zie onderstaand schema).

Gezondheidsvaardigheden
Gezondheidsvaardigheden zijn de vaardigheden om informatie over gezondheid te krijgen, te verwerken en toe te passen. Hierbij gaat het over kennis van de taal, opvoeden, en het kunnen toepassen van die kennis. We hebben in 2016 aandacht besteed aan verschillende aspecten van gezondheidsvaardigheden. Ter illustratie enkele voorbeelden:

• De JGZ sluit aan bij het (taal)niveau van ouders. Voorbeeld: moeder met een huilend kind die niet weet hoe ze haar baby moet troosten. De jeugdarts wiegt een pop in haar handen (taal en gezondheid, vaardigheden).
• De serious game 'Virtuele Patiënt' is voortgekomen uit een samenwerking tussen partijen uit praktijk en beleid en de Universiteit Utrecht. De game traint vaardigheden en inzicht in communicatie van de zorgprofessional met cliënten met complexe problematiek (aansluiten bij mensen die minder gezondheidsvaardig zijn). De verdere ontwikkeling is nu in handen van twee start-ups, namelijk Stichting Volte en Dialogue Trainer.
• We hebben een bijdrage geleverd aan de gezondheidsdagen in moskeeën (zie infografic).

Gezonde leefstijl
We kijken met een brede en integrale blik naar het stimuleren van een gezonde leefstijl en werken hier op verschillende manieren aan.

Gezond gewicht
In 2016 is op diverse manieren gewerkt aan het bevorderen van een gezond gewicht voor Utrechters. Zo faciliteerden we een aantal beweeggroepen die kinderen met overgewicht op een speelse manier stimuleren om meer te bewegen. Meerdere MBO locaties ontvingen een onderscheiding vanwege hun gezonde schoolkantine. Ook is gewerkt aan een gezonde leefomgeving die uitnodigt tot bewegen, spelen en sporten. Bijvoorbeeld via het initiatief ‘Noordwest aan het water’ is aan de slag gegaan met gezond gewicht en bewegen. Het initiatief ‘Bent u mijn goede voorbeeld’ gaat over het voorbeeld dat ouders geven over gezondheid en opvoeding. De JGZ heeft een belangrijke rol in het signaleren (meten en wegen), adviseren (over gezonde leefstijl) en verwijzen op het gebied van gezond gewicht en overgewicht. Tijdens een gesprek met het landelijke JOGG bureau kwamen we tot een lidmaatschap dat meer ruimte geeft aan eigen invulling en dat mee beweegt met de ontwikkeling van positieve gezondheid en aandacht voor een gezonde leefstijl. Utrecht profiteert van dit lidmaatschap met name vanwege de kennisuitwisseling over gezond gewicht en de onderzoeken en samenwerkingsprojecten met de G4, gefinancierd door JOGG. De voorbereidingen voor de gesprekstafel over JOGG vanuit het perspectief op gezonde leefstijl zijn gestart. Deze tafel staat gepland in voorjaar 2017 en hierbij zijn ook raadsleden betrokken.

Sport en gezondheid
Sport en gezondheid gaan hand in hand. We stimuleren en ondersteunen initiatieven op het gebied van sport en bewegen als onderdeel van een gezonde leefstijl. Een voorbeeld is het initiatief Vaders op de middenstip met FC Utrecht. Ook besteedt JGZ in haar consulten aandacht aan sport en bewegen, zwemles, lidmaatschap van een sportvereniging, fietsen of lopen naar school en buitenspelen. We hebben ingezet op de gezonde sportvereniging en er is gewerkt aan de verschillende beweegrondjes in de stad om bewegen aantrekkelijk en makkelijk te maken. In de wijk Noordwest is vanuit het thema ’sport als gezonde motor van Noordwest’ gewerkt aan het versterken van de aansluiting tussen de behoefte van bewoners, aan bewegen en sport en het aanbod van onder andere de sportverenigingen. In een aantal wijken is een pilot met vitaliteitmakelaars gestart. Deze beweegmakelaars helpen en ondersteunen wijkbewoners bij zaken rondom gezonde leefstijl, zoals sporten&bewegen, voeding of ontspanning. In Overvecht werd de inzet van deze vitaliteitsmakelaar na eerste positieve ervaringen verbreed en vanuit de Versnelling Overvecht verder gebracht.

Preventie en handhaving alcohol
We voeren een integraal alcoholbeleid uit waarin preventie een belangrijke plek heeft (zie het Preventie& Handhavingsplan alcohol 2015-2018). Victas en Stichting Voorkom! ontvangen subsidie voor het uitvoeren van activiteiten op het gebied van preventie en verslavingszorg bij middelengebruik. In 2016 heeft de gemeente opdracht gegeven voor een onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens bij supermarkten, slijterijen, sportverenigingen en in de horeca. De naleving laat in al deze branches nog te wensen over. De gemeenteraad is in oktober 2016 geïnformeerd over de resultaten van dit onderzoek. In Utrecht hebben we organisaties die meededen aan de landelijke campagne ‘IKPAS’ ondersteund en waar mogelijk versterkt met andere initiatieven. Over de evaluatie van het convenant sport en alcohol hebben we verantwoord via een breed netwerkgesprek met diverse partijen in de stad en gemeenteraadsleden. De Vereniging Sport Utrecht (VSU) werkt via de gezonde sportvereniging verder aan de ontwikkeling van verantwoord alcoholgebruik samen met sportverenigingen. Het bleek niet nodig hiervoor een nieuw convenant af te sluiten.

Tabak en cannabis
Zowel landelijk als in Utrecht is meer aandacht voor tabaksontmoediging. Zo hebben we het initiatief van Utrechtse inwoners en professionals ‘Utrecht rookvrij, doet u mee?’ gefaciliteerd. Wij waren en zijn met de G4 en VWS in gesprek hoe we elkaar kunnen versterken. In november zijn twee moties aangenomen, gericht op het stimuleren van rookvrije schoolpleinen en rookvrije sportvelden en het komen tot een rookvrij stadhuis. De uitvoering van deze moties is opgepakt en bij de voorjaarsnota volgt een eerste voortgangsrapportage. Utrecht heeft actief bijdragen aan het vormgeven van de noodzaak van modernisering van het cannabisbeleid. In Nederland tekent zich een steeds groter draagvlak af voor regulering van de cannabisteelt en experimenten. Dit blijkt uit een Tweede Kamermeerderheid en meer dan 80% van de Nederlandse gemeenten die de modernisering ondersteunen. We hebben hierin een initiërende rol als gemeente. Daarbij richten wij ons zowel op recreatieve gebruikers (via het faciliteren van Cannabis Social Clubs) als op psychiatrische patiënten die extra kwetsbaar worden voor psychische problemen door hun cannabisgebruik.

Seksuele gezondheid
We geven in samenwerking met de GGDrU uitvoering aan onze landelijke, wettelijke taken rondom seksuele gezondheid en leggen hierover verantwoording af aan het RIVM. We leveren een bijdrage aan het vergroten van kennis bij inwoners en professionals en het versterken van gezond gedrag. Door bijvoorbeeld programma’s als ‘de week van de lentekriebels’, ’lang leve de liefde’ en ‘je lijf, je lief’ onder de aandacht van scholen te brengen en het desgewenst geven van gastlessen seksuele gezondheid op het MBO. In opdracht van de gemeente hebben studenten van de Hogeschool Utrecht voor jongeren een campagne ontwikkeld over seksuele gezondheid in de vorm van de game HOES. Bekende video-bloggers maakten YouTube-video’s om seksualiteit bespreekbaar te maken.

Psychosociale gezondheid
We subsidiëren Indigo (hulp bij psychische problemen) om in de wijken met de grootste gezondheidsverschillen bij te dragen aan de psychosociale gezondheid en de mentale veerkracht van de inwoners. De professionals van Indigo werken steeds meer samen met de partijen in de wijk. Deze samenwerking heeft bijvoorbeeld geleid tot (assertiviteits) trainingen als Piep zei de Muis, workshops voor moeders over stress en opvoeden, scholing van vrijwilligers in het herkennen van signalen bij ouderen en workshops over pesten op social media. Ook hebben we in 2016 het project Open de deur (Steunpunt GGZ Utrecht) financieel ondersteund. Ervaringsdeskundigen begeleidden 10 Turkse vrouwen met stemmings- en angstklachten die in een isolement leven. Met deze community-aanpak worden gezondheidsvaardigheden versterkt en ligt de focus op eigen verantwoordelijkheid.

Door de gezonde keus aantrekkelijk te maken dragen wij eraan bij dat Utrechters gezond kunnen wonen, werken en leven. We hebben verkend waar gedragsinzichten van toegevoegde waarde kunnen zijn voor het verbeteren van gezondheid. Hieruit is een aantal initiatieven gekomen dat in 2016 is gestart, bijvoorbeeld over het ontwikkelen van een aanpak om gezondere traktaties te stimuleren op vier basisscholen in Kanaleneiland, of hoe speeltuinen in Zuid door een meer diverse groep kan worden gebruikt. In het najaar startten we, samen met de Universiteit Utrecht en stichting Nieuw Welgelegen, het Living Lab Nieuw Welgelegen^[1]. Hier wordt nieuwe kennis ontwikkeld over nudging^[2].
[1] Een living lab is een gebied waar een of meerdere interventies wetenschappelijk worden onderzocht ‘in het echt’ (in tegenstelling tot  een laboratoriumsetting). Nieuw Welgelegen heeft verschillende contexten gesignaleerd waarin de gezondheid of het welzijn van mensen verbeterd zou kunnen worden. Onderzoekers van onder andere de Universiteit Utrecht gaan kijken naar de effectiviteit van verschillende gedragsveranderingstrategieën in deze contexten.
[2] Nudging is een populairwetenschappelijke term die verschillende definities kent. Naar Thaler en Sunstein (2009) is nudging de presentatie van keuzealternatieven die de gewenste (gezonde) keuze gemakkelijker maken zonder de alternatieve (ongezonde) keuze te verbieden.

Gezond, duurzaam en lokaal voedsel hoort bij het gezond stedelijk leven in Utrecht. We stimuleren de gezonde voedselkeuze en versterken de maatschappelijke en economische beweging rond gezond, duurzaam en lokaal voedsel. Voorbeelden zijn initiatieven zoals sociale restaurants als Gys en Colour Kitchen en voedseltuinen. De gemeente sluit aan bij deze initiatieven, zowel op buurt- en wijkniveau als op lokaal, regionaal, landelijk en internationaal niveau. Voedselinitiatieven (zoals in de afbeelding hieronder) raken veel domeinen en leveren meerwaarde op voor gezondheid, duurzaamheid, lokale economie, participatie, sociale cohesie en de leefomgeving:  

Gezonde voedselkeuze stimuleren
Voor het stimuleren van de gezonde voedselkeuze brengen we in kaart wie hier al mee is gestart. Om jonge kinderen gezond te leren eten hebben we een bijdrage geleverd aan peutermoestuintjes bij peutercentra, een samenwerking van Spelenderwijs en Utrecht Natuurlijk. Peuters leren spelenderwijs gezond en lekker eten.

Versterking van voedselinitiatieven in de stad
Op lokaal niveau hebben we met verschillende activiteiten de beweging rond lokaal voedsel actief versterkt. Er is weinig bekend over stedelijke voedselsystemen. Stichting RUAF[1] brengt het voedselsysteem in kaart. Wij hebben dit onderzoek gekoppeld aan een serie workshops (stadsgesprekken) om de belangrijkste voedselvraagstukken en –kansen in regio Utrecht op te halen. Deze workshops hebben opgeleverd dat een groep stadsgesprekdeelnemers samen een community van koplopers zijn gestart van waaruit voedselvraagstukken aangepakt worden. Een andere groep werkt nu aan het vergroten van de markt van regionale producten. Met de uitreiking van Food Awards hebben we gezonde, sociale en duurzame voedselinitiatieven voor een breed publiek in het zonnetje gezet en een stimulans gegeven om hun initiatief uit te breiden. Tijdens het participeren aan de Oogstweek Utrechtse Oogst hebben we partners met elkaar in contact gebracht, waaruit nieuwe activiteiten zijn voortgekomen. Zo’n 7.000 bewoners kwamen hierop af. Deze activiteiten hebben we vanuit het internationale Food Smart Cities for Development project gefaciliteerd. Kijk hier voor een impressie.

Op landelijk niveau heeft Utrecht met elf andere steden en de Ministeries van BZK, EZ en VWS [2]een citydeal Voedsel op de Stedelijke Agenda ontwikkeld die in januari 2017 is ondertekend. Hiermee krijgt Utrecht landelijk een gezicht als levende proeftuin van voedsel, gezondheid en inclusie. De opbrengsten van deze proeftuinen zijn ‘voer’ voor de nationale voedselagenda.

Op internationaal niveau heeft Utrecht zich gepresenteerd als inspirerende voedselstad tijdens een event over voedsel en steden op de Habitat III Conferentie in Quito. Ook heeft Utrecht deelgenomen aan de jaarlijkse Milan Urban Food Policy Pact meeting in Rome.  
[1] Research Centres on Urban Agriculture and Food Foundation
[2] BZK: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. EZ: Ministerie van Economische Zaken. VWS: Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport

We vinden het belangrijk dat gezond leven gemakkelijk is in Utrecht. Zowel de fysieke als de sociale omgeving is van grote invloed op gezondheid. We beschermen de gezondheid van Utrechters tegen schadelijke milieufactoren. De meest vervuilende auto’s worden uit de stad geweerd door de milieuzone en scholen worden niet meer gebouwd in de buurt van snelwegen. We werken toe naar de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en maken zo de druk op gezondheid is zo laag mogelijk. De Utrechtse leefomgeving moet uitnodigen tot beweging (we stimuleren wandelen en fietsen) en ontmoeting. We maken groen bereikbaar voor iedereen.

In 2016 hebben we landelijk onze gezondheidsexpertise over bovenstaande terreinen ingebracht bij de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR) en het Manifest 2040 ‘Wij maken ruimte’.
Op lokaal niveau stellen we een gezonde leefomgeving centraal bij de Ruimtelijke Strategie, de AMVB’s Omgevingswet, de pilot Omgevingswet, het Living Lab Utrecht ‘Slimme en gezonde stad’ en bij het verkeersplan ‘Slimme Routes, Slim Regelen en Slim Bestemmen’. Als lid van het World Health Organization-network ‘Healthy cities’ is er een internationaal platform om ons hierop verder te ontwikkelen. Zie hiervoor ook het hoofdstuk Stedelijke ontwikkeling en het hoofdstuk Bereikbaarheid. We hebben gezondheidsdeskundigheid ingebracht op lokaal niveau doordat gezondheidsexperts hebben deelgenomen in gebiedsteams. Zij adviseren en geven mede richting over gewoon gezond leven en hoe de leefomgeving daar aan kan bijdragen: is er groen, water, ruimte om te spelen, te ontmoeten, te fietsen en te wandelen, zijn er voldoende voorzieningen en is er aandacht voor diversiteit? Voorbeelden van te ontwikkelen gebieden waar gezonde verstedelijking voorrang krijgt, zijn het Defensieterrein (aaneengesloten centraal groengebied ) en Leeuwesteyn (één ontsluitingsweg voor auto’s, autoluwe buurt zodat deze uitnodigt tot verblijven en spelen). In 2016 was het onderzoek 'Handelingsperspectieven voor een gezonde leefomgeving in Utrecht', volop in uitvoering. Dit onderzoek is gestart om invulling te geven aan motie 2015/78 'Geen vuiltje aan de lucht met WHO-advieswaarde' en wordt uitgevoerd door het RIVM. Doel van deze nieuwe benadering is om een richtlijn op te stellen voor een integrale afweging van maatregelen. Zowel in het sociale en fysieke domein waaronder de milieuzone. Welke maatregelen zijn veelbelovend als het gaat om het bevorderen van gewoon gezond leven? Deze vraag wordt onderzocht voor de 10 wijken afzonderlijk en de stad als geheel.

Ook hebben we met de Hogeschool Utrecht, Universiteit Utrecht en provincie Utrecht besloten om een gemeenschappelijk kennis- en onderzoeksagenda op te stellen. Hier zoeken kennisinstellingen antwoorden op vragen uit de praktijk, zo kan de kennis van deze instellingen worden toegepast. Dit past in de gemeenschappelijke strategie en regionale propositie Healthy Urban Living.

Virtuele leefomgeving
In 2016 is in beeld gebracht welke ontwikkelingen er gaande zijn met betrekking tot de virtuele leefomgeving en de gevolgen voor gezondheid. In een memo informeren we de raad begin 2017 hierover.

In Utrecht willen we een negatieve spiraal van ongezondheid, schulden en armoede voorkomen en doorbreken. Gezondheidsproblemen kunnen leiden tot schulden of armoede, en omgekeerd kunnen schulden en armoede ook leiden tot gezondheidsproblemen. Extra kosten en/of verlies van inkomsten door gezondheidsklachten spelen hierin een rol. Net als verminderde vaardigheden of motivatie om gezonde keuzes te maken en vol te houden. Samen met partners in de stad zetten we in op het voorkomen en doorbreken van deze negatieve spiraal.

In 2016 experimenteerden partners in de stad om met fit -en gezondheidbijeenkomsten aan te sluiten bij de stedelijke contactdagen van Werk & Inkomen. In de wijken zijn diverse initiatieven op het gebied van het voorkomen en het verlichten van armoede versterkt. Onder andere door het faciliteren van avonden waarin initiatiefnemers, ondernemers, wijkpartners en andere bewoners elkaar konden ontmoeten. Zo zijn er in Noordwest nieuwe, community versterkende coalities ontstaan tussen de Sociale Supermarkt, de Voedselbank en de Kracht van Zuilen. Tevens hebben we ingezet op het borgen van preventie in de nieuwe uitvraag voor de collectieve ziektekostenverzekering voor de minima. In 2016 is het onderzoek Fit-4-work in G4 verband afgerond, gericht op de re-integratie van cliënten met multi-problematiek (waaronder psychiatrische problematiek). Voornaamste conclusie is dat als deze groep mensen start met (betaald) werk de mentale en fysieke gezondheid verbetert. De zorgkosten nemen ook af. De re-integratie van deze groep mensen vraagt om een brede, intensieve samenwerking.