De sociale basis is een bestaand, breed en dynamisch veld: er zijn vele ontwikkelingen gaande en de behoeften van kinderen en ouders zijn aan verandering onderhevig, en verschillen per buurt. Op deze ontwikkelingen spelen we snel en flexibel in, door continu in gesprek te zijn met ouders, kinderen en partners in de buurt. Op basis van deze gesprekken willen we de sociale basis, daar waar nodig, versterken: we willen de mogelijkheden en kansen van kinderen en opvoeders vergroten zodat kinderen ‘gewoon op kunnen groeien’ en niet belemmerd worden door hun eigen problematiek of externe omstandigheden. De versterking zetten we in op drie thema’s; ‘iedereen doet mee’, ‘samen leven, samen opgroeien, in de buurt’ en ‘ondersteuning dichtbij’.

1. Iedereen doet mee
We werken aan een stad waarin alle kinderen kunnen meedoen en optimale kansen krijgen om zich te ontwikkelen. Zoveel mogelijk in reguliere voorzieningen, ook voor kinderen met een beperking en/of psychische- of gedragsproblematiek.

Pilot kinderopvang
In gesprek met ouders, Buurtteams en kinderopvangorganisaties is in 2016 een pilot gestart om te onderzoeken in hoeverre het mogelijk is om kinderen met een (lichte) beperking of gedragsstoornis op te vangen op een reguliere BSO. De pilot vindt plaats op twee locaties (Leidsche Rijn en Utrecht Oost) en zijn in eerste instantie gericht op kinderen met autisme. De pilots lopen op beide locaties van half oktober 2016 tot najaar 2017.

2. Samen leven, samen opgroeien, in de buurt
Opvoeden en opgroeien gebeurt niet alleen in het gezin. Ouders hebben vaak behoefte aan contact met andere ouders om opvoedervaringen en –tips uit te wisselen. Het helpt om de eigen ervaringen in perspectief te plaatsen als die worden afgezet tegen de ervaringen van een ander.

Wijkacademie
Een voorbeeld om van ouders te horen wat er in de wijk nodig is, is de wijkacademie. De wijkacademie wordt gevormd door een groep bewoners. Zij gaan met elkaar aan de slag met thema’s die spelen in de wijk rondom gewoon opgroeien en opvoeden. In 2016 is een start gemaakt met de wijkacademie in de wijken Hoograven, Kanaleneiland en Leidsche Rijn. De wijkacademie is een methodiek binnen de Academische Werkplaats Transformatie Jeugd (AWTJ) en heeft als doel:

• Ouders en betrokken burgers hebben het vermogen (competenties en zelfvertrouwen) om met anderen verbindingen aan te gaan die ondersteunend zijn bij de opvoeding
• Er zijn structuren in de wijk die ouders en betrokken burgers faciliteren in het aangaan van verbindingen met anderen.

Sterke professionals in samenwerking met ouders
De platforms in de wijken waarbinnen professionals van verschillende organisaties elkaar ontmoeten en constructief samenwerken zijn in 2016 gecontinueerd. Daarnaast zijn er een aantal wijken sociale wijktafels georganiseerd waar we in 2017 mee verder gaan. Deze overlegstructuren benutten we om te kijken waar extra inzet nodig is om het Gewoon Opgroeien te versterken. Hierbij worden ook ouders en kinderen betrokken.

Speeltuinen
In de periode van september 2015 tot begin februari 2016 hebben meer dan honderd personen vanuit de twintig beheerde speeltuinen samen ontdekt, geëxperimenteerd en geleerd. In dit proces is er door de betrokkenen per speeltuin een beheerplan opgesteld, hoe deze per 2018 vormgegeven moet worden. Dit heeft geresulteerd in het stedelijke advies om het speeltuinwerk, daar waar er voldoende draagvlak is vanuit buurtbewoners, te verzelfstandigen. Speeltuininitiatieven die al in de startblokken stonden hebben in goed overleg met de sociaal makelorganisaties de ruimte gekregen om de volgende stap te zetten en initiatieven die nog niet zo ver zijn krijgen de tijd om zich naar zelfstandigheid door te ontwikkelen.

Jongerenwerk
In 2016 zijn we een nieuwe subsidierelatie aangegaan met Stichting JoU voor de uitvoering van het jongerenwerk voor de jaren 2016 tot en met 2019. We hebben voortgebouwd op de ingeslagen weg en werkwijze en een stevige positie van het jongerenwerk binnen het Gewoon Opgroeien gecontinueerd.
Het afgelopen jaar heeft het jongerenwerk een onderzoek afgerond onder ouders, waarbij 197 enquêtes onder ouders zijn afgenomen. Ouders zijn tevreden en waarderen het jongerenwerk met het cijfer acht gemiddeld.

Kinderrechtenstad
Utrecht wil een stad zijn die luistert naar de stem van kinderen op onderwerpen die hun aangaan. Daarom hebben we de beweging kinderrechtenstad ingezet met een kick off bijeenkomst op 20 november 2015. We hebben ons in 2016 gericht op het creëren van draagvlak zowel binnen de gemeentelijke organisatie als bij de partners in de stad. We hebben initiatieven uit de stad ondersteund en gefaciliteerd. In 2016 zijn er rondom het thema kinderrechten ruim twintig activiteiten georganiseerd, gericht op het verzamelen van ideeën en de verdere uitwerking van het thema kinderrechten. Er is een netwerk opgezet van, voor en door kinderrechtenorganisaties in de stad. Zij hebben een adviserende rol bij de verdere uitwerking van dit thema. Op 23 november jl. vond het kinderrechtensymposium plaats. Een symposium ter inspiratie, zowel voor professionals als voor de gemeentelijke inzet op dit thema in 2017. Als opmaat naar dit symposium vonden in verschillende Utrechtse wijken activiteiten met kinderen plaats om het onderwerp kinderrechten in de stad onder de aandacht te brengen.

Vreedzame Wijk
De Vreedzame Wijk is als eenduidige pedagogische aanpak ingevoerd voor alle organisaties ‘in de wijk’ die werken met kinderen en jongeren. We hebben de afgelopen jaren gestimuleerd dat deze werkwijze rond De Vreedzame Wijk op verschillende plekken in de stad werd ingevoerd. Inmiddels zijn negen wijken in Utrecht Vreedzaam. In 2016 is goed merkbaar geworden dat het concept van De Vreedzame Wijk een ‘merknaam’ is geworden in de stad. In 2016 is met het project De Vreedzame Wijk 2.0 een methodiek ontwikkeld om de betrokkenheid van ouders en bewoners bij De Vreedzame Wijk te bevorderen en sociale netwerken rondom gezinnen te versterken, in onder andere Kanaleneiland. Hierbij is aansluiting gezocht bij lopende projecten gericht op ouders, kinderen en samenwerking gezocht met vrijwilligers en professionals uit de sociale basis die in de wijk actief zijn.

3. Ondersteuning dichtbij
Opgroeien gaat soms gepaard met kleine of grotere problemen en vragen. Veel gezinnen hebben voldoende veerkracht om hun vraagstukken zelf op te lossen, maar soms zijn de draagkracht en draaglast van een gezin langdurig uit balans. Bijvoorbeeld door de zorg voor een kind met een beperking, financiële problemen of een psychische stoornis of verstandelijke beperking bij ouders. In dit soort situaties willen we gezinnen de ondersteuning bieden die zij nodig hebben om hen in staat te stellen goed om te gaan met het probleem en uitdagingen waarvoor zij staan.

Steunouders
Sinds 2016 kan een beroep worden gedaan op informele zorg door steunouders. Met steunouders bedoelen we getrainde vrijwilligers, die worden ‘gekoppeld’ aan een gezin waar draaglast en draagkracht langdurig uit balans zijn. De zorg kan bestaan uit het regelmatig opvangen van een kind, een weekend logeren of het fungeren als voorbeeld of maatje voor de ‘vraagouder’. Deze ondersteuning wordt als zeer waardevol ervaren. In de eerste plaats door de ‘vraagouders’ zelf, maar ook door de betrokken professionals.

Thuisbegeleiding
Sommige ouders zijn langdurig aangewezen op hulp bij het ‘runnen’ van hun huishouden, bijvoorbeeld als gevolg van een psychische stoornis of een verstandelijke beperking. In deze gevallen kan thuisbegeleiding worden ingezet. Afgelopen jaar is er gewerkt aan optimalisering van de inzet van thuisbegeleiding en verbetering van de samenwerkingsafspraken met de Buurtteams.

De Buurtteams Jeugd en Gezin vormen de spil van het Utrechtse Model voor jeugdhulp. Ze bieden hoogwaardige, generalistische ondersteuning aan jeugdigen en gezinnen. De teams zijn, gezamenlijk met de Buurtteams Sociaal, verspreid over de stad gevestigd in achttien buurten en daarmee voor iedere inwoner dichtbij beschikbaar.

De Buurtteams werken in toenemende mate goed samen met belangrijke partners in de wijk zoals huisartsen, wijkverpleging, wijkagenten, sociaal makelaars en diverse jeugdhulporganisaties. Zij blijven over deze samenwerking in gesprek. Basiszorg voor jongeren met psychische problemen is verbeterd door intensievere samenwerking met huisartsen. Daarnaast werken ze intensief samen met aanbieders van aanvullende zorg en met SAVE. De kanteling schulddienstverlening zorgt voor meer adequate kennis bij Buurtteam en hulp bij gezinnen en de introductie van het Citydeal overleg zorgt voor het slechten van systeemproblemen.

Gezinnen met een hulpvraag wisten het Buurtteam goed te vinden. De Buurtteams hielpen in 2016 ruim 8.500 gezinnen, waar in totaal ruim 19.000 unieke cliënten bij betrokken waren. De instroom in 2016 bedroeg zo’n 5250 gezinnen. Bijna 87% van de gezinnen geeft aan zelfstandig verder te kunnen na beëindiging van de ondersteuning (in 2015 was dit 77%). Bij gezinnen waarbij dat nodig is onderhoudt het Buurtteam een ‘waakvlamcontact’ om in te kunnen springen als dat nodig is.

Naast de directe ondersteuning aan gezinnen werken de Buurtteams in diverse verbanden, met interne én externe collega’s, aan een groot aantal ontwikkelingsopgaven om de Utrechtse zorg voor jeugd verder vorm te geven. Het gaat daarbij inhoudelijk om thema’s als consultatie van- en samenwerking met specialisten uit de aanvullende zorg zodat de Buurtteams in toenemende mate in staat zijn om cliënten dichtbij huis en vooral vanuit de Buurtteams te ondersteunen. Ook met SAVE en basisvoorzieningen zoals onderwijs, jeugdgezondheidszorg, sociaal makelaars en JoU is intensief samengewerkt.

De Buurtteams hebben in de afgelopen twee jaar veel geleerd over de verschillende buurten en de wijze waarop ze goed kunnen aansluiten op de behoeften en vragen van de inwoners. Extra aandacht is er bijvoorbeeld voor complexe echtscheidingen in Leidsche Rijn, voor systeemproblemen in Ondiep, voor huurachterstanden in Kanaleneiland en Overvecht, voor verwijzingen en normaliseren in De Meern en Noordoost en voor kinderen met gedragsproblemen in kinderrijke wijken.

Onderwijs
Sinds 2015 levert het Buurtteam op iedere basisschool basishulp; met de scholen worden afspraken gemaakt over de aanwezigheid en de rol van het Buurtteam. Hierbij worden signalen vanuit de scholen opgevangen, waarna de Buurtteams de kinderen in hun context (zowel thuis als op school) waar nodig begeleiden. Dit gebeurt ook op het voorgezet onderwijs: het VO-team is aan alle voortgezet onderwijsscholen in Utrecht gekoppeld. Tot slot is de in 2015 gestarte pilot met het MBO-team in 2016 doorgezet. Deze pilot biedt Lokalis de kans om, samen met een aantal MBO-scholen, te leren hoe de inzet vanuit het MBO-team in de praktijk vorm krijgt.

Vanuit de gemeente Utrecht is een werkgroep opgericht om samen met het Passend Onderwijs, Lokalis en de Samenwerkingsverbanden te kijken naar de juiste afstemming, zowel op inhoudelijk als financieel gebied, om passend onderwijs op (voortgezet) speciaal onderwijsscholen mogelijk te maken.

Dyslexie
Het afgelopen jaar was er sprake van een verhoogde instroom van cliënten met enkelvoudige ernstige dyslexie. Met Passend Onderwijs, schoolbesturen en zorgpartijen hebben we actief het gesprek gezocht om deze verhoogde instroom te verklaren en de mogelijkheden te verkennen hoe deze instroom kan worden teruggebracht op prevalentieniveau.

In 2016 is in toenemende mate geïnvesteerd in het bouwen aan relaties rond het aanbod aan aanvullende zorg in Utrecht. Zo hebben Buurtteams netwerkbijeenkomsten met aanbieders op buurtniveau belegd, heeft de gemeente de kwartaalgesprekken verder geprofessionaliseerd en is er voor vrijgevestigde en kleine aanbieders iedere maand inloopspreekuren georganiseerd. Er is een structureel overleg vanuit de basiszorg met huisartsen en Buurtteams van de grond gekomen en er zijn pilots opgestart (zie paragraaf 2.3). Vanuit de toenemende vraag naar JGGZ zijn er een drietal bijeenkomsten met jeugdhulpaanbieders geweest die, verbreed van JGGZ naar specialistische zorg, hebben geleid tot een pilot buurtgerichte specialistische zorg die in 2017 start.

Om ervoor te zorgen dat cliënten de juiste zorg ontvangen én de middelen doelmatig worden besteed is de Commissie Passend Alternatief ingericht. Deze commissie bestaat uit onafhankelijke professionals die beoordelen of er een passend alternatief in gecontracteerde aanbod voorhanden is. Als dit niet het geval is, wordt het budget van een gecontracteerde aanbieder opgehoogd of een declaratiebrief voor een niet-gecontracteerde aanbieder opgesteld. Omdat we in het najaar concludeerden dat de budgetten van de JGGZ aanbieders bijna waren uitgeput hebben we hier extra in geïnvesteerd naast de al genoemde acties om met elkaar te blijven leren in de samenwerking en vernieuwing. Samen met andere gemeenten in de provincie Utrecht is de inkoop van enkele zeer specialistische vormen van zorg ook in 2016 gezamenlijk afgestemd.

Om richting te geven aan de vernieuwing van jeugdhulp met verblijf vonden het afgelopen jaar meerdere dialoogsessies plaats. Tijdens deze bijeenkomsten werd samen met zorgaanbieders en andere belanghebbenden een gemeenschappelijke visie ontwikkeld op jeugdhulp met verblijf. De voornaamste uitgangspunten van deze visie zijn dat:

• jongeren zo snel mogelijk een stabiele plek vinden om te wonen;
• niet onnodig worden verplaatst van het ene verblijf naar het andere;
• en zo gewoon mogelijk opgroeien.

Hierbij willen we binnen de jeugdhulp met verblijf meer aandacht voor inbreng van ouders of andere belangrijke anderen van de jeugdigen. We onderzoeken met partijen waar (intensieve) ambulante hulpvormen een alternatief kunnen zijn voor jeugdhulp met verblijf. Met aanbieders van pleegzorg is in 2016 een traject doorlopen met als resultaat dat pleegzorgaanbieders gezamenlijk het initiatief nemen om te komen tot een plan ‘ontwikkelperspectief pleegzorg 2020’.

Ten slotte is het afgelopen jaar intensief samenwerking gezocht met het wonen-domein om de vraag naar woningen voor kwetsbare jongvolwassenen te adresseren met meer geschikt en betaalbaar aanbod aan kamers, studio’s en kleine woningen voor deze doelgroep. In het actieplan sociale woningbouw heeft deze vraag naar extra betaalbare woonruimte een plek gekregen.

Jeugdbescherming Nieuwe Stijl is de inzet van de jeugdbeschermingsmaatregelen, jeugdreclasseringmaatregelen, inzet van Veilig Thuis en inzet op preventie (drang). De SAVE teams werken nauw samen met de Buurtteams, dit betekent dat de werkwijze op elkaar aansluit en dat het werkgebied van de SAVE teams aansluit op die van de Buurtteams. Door goede samenwerking en preventieve inzet van SAVE en het Buurtteam kan voorkomen worden dat er maatregelen worden opgelegd én wordt tegelijkertijd de ondergrens van veiligheid bewaakt.

Na een sterke afname van het aantal opgelegde maatregelen in 2015 zagen we in 2016 een minder sterke afname dan aanvankelijk geprognotiseerd. De voorzichtige conclusie is dat het aantal maatregelen zich lijkt te stabiliseren. De zaken waarbij nog wel een maatregel wordt uitgesproken, worden door SAVE professionals als complex en zwaar betiteld. De Buurtteams maakten in 2016 minder gebruik van SAVE consult en advies dan in 2015, maar schakelden SAVE meer dan verwacht in voor kortdurende begeleidingen. Dit laatste had ook een directe relatie met de wachtlijsten bij de Raad voor de Kinderbescherming; ter overbrugging van de wachtlijsten werd begeleiding geboden door SAVE teams. Op de uitvoering van jeugdbeschermingsmaatregelen, jeugdreclasseringmaatregelen en preventie (drang) is in 2016 een taakstelling gerealiseerd van 10%, zonder dat dit in 2016 leidde tot krapte in het aanbod of wachtlijsten.